سند ملی راهبرد انرژی کشور مصوب ۲۸/۴/۱۳۹۶ هیأت وزیران:
مقدمه سند ملی راهبرد انرژی کشور، سندی جامع و همه سویه برای مدیریت بخش انرژی کشور تا افق سال ۱۴۲۰ هجری خورشیدی است که با بهرهگیری از توان کامل کارشناسی همه دستگاههای اجرایی و نهادهای مرتبط با این بخش و در چارچوب سیاستهای کلی ارائه شده در اسناد بالادستی این سند و به استناد جزء)۲( بند (الف) ماده (۱۲۰) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (۱۴۰۰- ۱۳۹۶)، بر اساس مدل برنامهریزی سوات (SWOT) تهیه و تدوین گردیده است. این اسناد شامل موارد زیر میباشد:
- سند چشم انداز بیست ساله کشور (۱۴۰۴- ۱۳۸۴)
- سیاستهای کلی نظام در بخش انرژی، ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری
- قانون برنامه ششم توسعه و اسناد پشتیبان آن
- قانون اجرای سیاستهای کلی اصل چهل و چهارم (۴۴) قانون اساسی
- سیاستهای اقتصاد مقاومتی ابلاغی مقام معظم رهبری
- سیاستهای کلی برنامه ششم توسعه ابلاغی مقام معظم رهبری
- سیاستهای کلی محیط زیست ابلاغی مقام معظم رهبری
سند ملی راهبرد انرژی کشور شامل اهداف کلان و راهبردهای اساسی بخش انرژی کشور تا افق سال ۱۴۲۰ بوده و با استفاده از روندهای جهانی تغییرات حامل های انرژی در این بازه زمانی و نگاه به وضعیت فعلی کشور در بخش انرژی، تدوین و ارایه گردیده است.
الف – چالش ها و تنگناهای بخش انرژی کشور
- بالا بودن شدت انرژی و پایین بودن بهرهوری انرژی در ایران در مقایسه با کشورهای همتراز
- پایین بودن ضریب بازیافت مخازن نفتی و عدم اجرای کامل طرحهای ازدیاد برداشت از جمله تحقق نیافتن کامل اهداف برنامه تزریق گاز به مخازن نفتی در سالهای اخیر به دلیل کمبود گاز و افزایش مصرف
- بالا بودن عمر مخازن نفت و گاز کشور و افت تولید طبیعی آنها
- افزایش سهم تولید نفت سنگین و فوق سنگین در سبد تولید نفت خام
- نبود الگوی پالایشی مناسب در پالایشگاههای موجود کشور و تولید فرآوردههای با کیفیت پایین
- بالا بودن تلفات در بخشهای تولید، تبدیل و عرضه انرژی در کشور
- فقدان سازوکارهای مناسب بازار در عرضه محصولات انرژی
- محدودیت در دسترسی به منابع مالی بینالمللی
- محدودیت دسترسی به فناوریهای (تکنولوژیهای) نوین
- موانع و مشکلات پیمانکاری و صنایع سازنده تجهیزات شامل کمبود ظرفیت، اندک بودن سرمایه ثبت شده، فقدان قوانین مربوط به اتحادیههای صنفی (سندیکاها) و مشارکتها (کنسرسیومها) و ضعف فناوری
- ناکافی بودن حضور بخش غیردولتی در سرمایهگذاریهای بخش انرژی
- تبعیت سیاستهای صنعت نفت و گاز از میزان نیاز بودجه عمومی کشور به درآمدهای ریالی و ارزی حاصل از مصارف حاملهای انرژی و صادرات آن
- عدم توسعه معادن زغال سنگ حرارتی و نیروگاههای زغال سنگی
- سهم ناچیز انرژیهای تجدید پذیر و پاک در سبد انرژی کشور
- طولانی بودن فرآیند اخذ تسهیلات بانکی و اخذ مجوزهای لازم قانونی
- کمبود شدید منابع مالی برای توسعه طرحهای بخش انرژی
- ورود و تولید محصولات کم بازده و پرمصرف انرژی
- نادیده گرفتن ملاحظات اقتصادی در استقرار مراکز مصرف کننده انرژی
- فقدان نهاد مستقل تنظیم مقررات (رگولاتوری) در بخش انرژی
- بالا بودن نرخ انتشار گازهای آلاینده هوا (شامل آلایندههای گازی و ذرهای) ناشی از رشد بیرویه مصرف انرژی و به کارگیری فناوریهای (تکنولوژیهای) قدیمی و انرژی بر در بخشهای صنعتی، تجاری و خانگی
- افزایش میزان انتشار گازهای گلخانهای ناشی از مصرف بیش از حد انرژی و بالا بودن شدت انرژی، در نتیجه افزایش نامطلوب رتبه ایران در تقسیمبندی جهانی به عنوان یکی از کشورهای تولیدکننده گازهای گلخانهای و لزوم کاهش آنها بر اساس تعهدات از (۴) تا (۸) درصد
- قیمت گذاری غیرواقعی حاملهای انرژی بهویژه برای واحدهای تبدیلکننده انرژی
- فقدان امنیت تقاضا در صادرات نفت خام و میعانات گازی و بازارهای بلندمدت و نبود مشتریان راهبردی
- فقدان مطالعه یکپارچه و جامع انرژی کشور
- بدهیهای کلان انباشته شرکتهای بخش انرژی
- نبود معاملهگران نفت و فرآوردههای نفتی خصوصی در کشور
ب – اهداف کلان بخش انرژی در راستای توسعه همهجانبه بخش انرژی کشور با رویکرد سیاستهای اقتصاد مقاومتی، اهداف کلان بخش انرژی کشور به شرح زیر تعیین میگردد:
- افزایش بهرهوری و کاهش شدت انرژی در کشور به نصف تا پایان افق چشمانداز سند
- افزایش بازیافت مخازن نفت و گاز کشور
- حداکثر کردن تولید و بهرهبرداری از میدانهای مشترک نفتی و گازی
- افزایش ظرفیتهای جدید و استفاده بهینه از منابع و ظرفیتهای بخش انرژی برای حداکثرسازی ارزش افزوده در زنجیره تولید کشور
- استفاده حداکثری از ظرفیت جغرافیای سیاسی (ژئوپلتیک) و ارتقای جایگاه بینالمللی کشور در بازارهای جهانی انرژی
- تمرکز سیاستگذاری، تدوین راهبردها و اتخاذ تصمیمات در بخش انرژی کشور شامل نفت، گاز، برق، انرژیهای تجدید پذیر، هستهای و زغال سنگ حرارتی
- افزایش خود اتکایی در توسعه و کاربرد فناوریهای پیشرفته با دانشبنیان نمودن حوزه انرژی
- ارتقای امنیت عرضه انرژی مطمئن، پایدار و با کیفیت مناسب
- تنوع بخشی اقتصادی سبد انرژی کشور
- افزایش بازیافت و کاهش هدر روی در تولید و مصرف انرژی با رعایت ملاحظات و استانداردهای زیست محیطی
- کارآمدتر ساختن ساختار سازمانی تولیدکنندگان و عرضهکنندگان انرژی کشور متناسب با ساختار شرکتهای پیشرو در این عرصه
- تغییر نگاه به نفت و گاز و درآمدهای حاصل از آن، از منبع تأمین بودجه عمومی به منابع و سرمایههای زاینده اقتصادی با تأکید بر اقتصاد منابع تجدیدپذیر
- -واقعی کردن قیمت حاملهای انرژی برای تولیدکنندگان انرژی
- حصول اطمینان از ایمنی تأسیسات هستهای و فعالیتهای پرتویی در کشور
ج – راهبردهای بخش انرژی
ج -۱- راهبردهای کلی بخش انرژی
- واقعی کردن قیمت نسبی حاملهای انرژی در بخش های مختلف مصرفکننده حداکثر تا پایان پنج سال اول اجرای این سند و تدوام آن
- تفکیک کامل وظایف حاکمیتی از تصدیگری و ایجاد ساختارهای مناسب برای ایفای وظایف حاکمیتی در بخش انرژی کشور بهویژه صنعت نفت با تأکید بر اعمال حق حاکمیت و مالکیت ملی بر منابع و ذخایر و صیانت از آن
- ایجاد حداکثر ارزش افزوده از منابع انرژی اولیه کشور از طریق تعریف و استقرار زنجیره ارزش بر مبنای نتایج امکان سنجی فنی و اقتصادی و ملاحظات زیست محیطی
- گسترش فعالیتهای اقتصادی در مناطق و سواحل و جزایر جنوبی با استفاده از ظرفیتهای صنعت نفت و گاز و همچنین مدیریت مصرف آب در صنایع انرژی بر
- ایجاد بازارهای رقابتی در زمینه تولید و عرضه حاملهای انرژی
- کاهش ضایعات و تلفات در بخش تولید، انتقال، توزیع و مصرف انرژی تا سطح استانداردهای ملی
- ارتقای فناوری در تجهیزات و فرآیندهای زنجیره انرژی
- بهرهگیری مؤثر از موقعیت منطقهای و جغرافیایی کشور برای خرید، فروش، معاوضه، انتقال، فرآوری و ذخیرهسازی نفت و گاز و برق در بازارهای داخلی و منطقهای با رویکرد حداکثر سودآوری در تجارت حاملهای انرژی با تأکید بر ارتقای دیپلماسی انرژی
- ترویج و گسترش فرهنگ صرفهجویی و بهینهسازی مصرف انرژی و حمایت از توسعه شرکتهای خدمات انرژی (ESCO)
- توسعه مشارکت آحاد مردم در سرمایهگذاری بخش انرژی در راستای سیاستهای کلی اصل چهل و چهارم (۴۴) قانون اساسی و با هدف ارزش افزوده بخش انرژی
- بهبود کیفیت محصولات و خدمات بخش انرژی متناسب با استانداردهای ملی در راستای صیانت از حقوق متقابل مشتریان و عرضهکنندگان با ایجاد نهادهای تنظیم مقررات بخش انرژی (رگولاتوری انرژی)
- اصلاح ساختار سازمانی و همچنین قوانین و مقررات جاری بخش انرژی متناسب با استانداردها و شرایط روز با تأکید بر حداکثرسازی مبادلات تجاری، عملکردهای بهینه اجرایی و توسعهای در سطح بینالمللی و افزایش جذابیت سرمایهگذاری
- – تبدیل و تولید حاملهای انرژی با ارزش افزوده بالاتر
- حمایت از گسترش پژوهشهای کاربردی، تولید دانش فنی و تجاریسازی فناوریهای نوین
- اجرای طرح مطالعات جامع انرژی کشور با راهبری سازمان برنامه و بودجه کشور
- تجاریسازی فناوریهای انرژیهای تجدیدپذیر و دوستدار محیط زیست
- توانمندسازی سرمایه انسانی از طریق ارتقای آموزشهای حرفهای و مهارتهای کاری و آموزش مستمر
- توسعه صادرات کالا و تجهیزات دانشبنیان و خدمات فنی مهندسی بخش انرژی
- کاهش میزان انتشار گازهای گلخانهای و آلایندههای ناشی از تولید، انتقال و مصرف انواع حاملهای انرژی
ج -۲- راهبردهای نفت و گاز
- افزایش حداقل (۵) واحد درصد به ضریب بازیافت میادین نفتی کشور تا پایان افق زمانی این سند از طریق به کارگیری روشهای ازدیاد برداشت و تولید صیانتی
- توسعه و بهرهبرداری حداکثری از کلیه میادین مشترک نفتی و گازی در راستای حفظ منافع ملی کشور
- گسترش اکتشاف نفت و گاز به عنوان پشتوانه تولید نفت و گاز کشور در پهنه سرزمین
- افزایش ظرفیت و حفظ سهم تولید نفت در اوپک و بازار جهانی با لحاظ تولید صیانتی از مخازن هیدروکربوری مایع کشور
- ارتقای کمی و کیفی محصولات زنجیره نفت خام و گاز (پالایشی و پتروشیمیایی) با رویکرد ایجاد حداکثر ارزش افزوده از طریق ارتقای فناوری و تولید محصولات متناسب با استانداردهای روزآمد
- استفاده از روشهای مختلف تأمین مالی داخلی و خارجی برای اجرای طرحهای صنعت نفت و گاز و افزایش سهم مشارکت بخش غیردولتی
- نگاه راهبردی به نفت و گاز به عنوان موتور محرکه توسعه اقتصادی کشور
- تخصیص بهینه گاز طبیعی تولیدی کشور بر اساس جامعنگری در منافع ملی
- افزایش بهرهوری در زنجیره صنعت نفت و گاز کشور از طریق توسعه و توانمندسازی سرمایه انسانی، فناوری، نظامهای مدیریتی و کاربری تجهیزات روزآمد جهانی
- جمعآوری، فرآورش و یا تبدیل حداکثری گازهای همراه و در حال سوختن با رعایت ملاحظات اقتصادی و زیست محیطی
- ایجاد اطمینان در تقاضای فروش نفت خام با خرید یا مشارکت در پالایشگاههای خارج از کشور
- اتخاذ تدابیر کارآمد در حوزه دیپلماسی انرژی برای افزایش سهم ایران از تجارت جهانی گاز طبیعی و فرآوردههای نفتی
- گسترش بازارهای صدور خدمات فنی مهندسی و فناوری انرژی
ج -۳- راهبردهای بخش برق
- بهبود و ارتقای بازار برق و عملکرد آن در تأمین مطمئن برق برای تضمین روند توسعه پایدار کشور
- ارتقای سطح امنیت و پایایی در شبکه سراسری برق
- حداکثر بهرهگیری از منابع انرژی اولیه و تأمین و صادرات برق به کشورهای منطقه با رعایت ملاحظات اقتصاد انرژی و دیپلماسی انرژی
- کاهش تلفات توزیع برق تا سطح متوسط کشورهای توسعه یافته
- افزایش سهم انرژیهای تجدید پذیر و پاک در ظرفیت تولید برق کشور
- ارتقای بهرهوری (راندمان) نیروگاههای حرارتی کشور در سطح متوسط کشورهای توسعهیافته
- افزایش بهرهوری در زنجیره صنعت برق کشور از طریق توسعه و توانمندسازی سرمایه انسانی، توسعه فناوری، توسعه نظامهای مدیریتی و کاربری تجهیزات روزآمد جهانی
ج -۴- راهبردهای بخش انرژی اتمی
- استقرار استانداردهای ملی و بینالمللی ایمنی هستهای و پرتویی و انجام نظارت و ارزیابیهای لازم
- تهیه و تأمین اقتصادی مواد اولیه و سوخت مورد نیاز راکتورهای هستهای
- گسترش و تعمیق پژوهشهای بنیادی و کاربردی به منظور دستیابی به فناوریهای نوین نیروگاههای هستهای از طریق تعاملات لازم بینالمللی
- ارتقای سطح بومیسازی دانشفنی و بهبود فناوریهای موجود و دستیابی به فناوریهای نوین هستهای و توسعه کاربرد آن در بخشهای مختلف
- تعامل سازنده و مؤثر با آژانس بینالمللی انرژی اتمی، سازمانها و نهادهای منطقهای و بینالمللی به منظور تبادل اطلاعات و استفاده از فرصتهای علمی، فنی و مالی در صنعت هستهای
ج -۵- راهبردهای بخش زغال سنگ
- شناسایی و اکتشاف جامع زغال سنگ حرارتی کشور
- استفاده بهینه همراه با فناوری جدید و سازگار با محیط زیست از زغال سنگ حرارتی در عرضه انرژی و تولید برق
پایگاه ملی اطلاع رسانی قوانین و مقررات کشور-سند ملی راهبرد انرژی کشور